|
Olchowiec (dawniej ?emkowski Vilchowec) – wie? ?emkowska w ?rodkowej cz??ci Beskidu Niskiego, 13 km na po?udniowy wschód od Krempnej, nad brzegami potoku Wilsznia przy zbiegu z potokiem Olchowczyk. Za?o?ona zosta?a przez osadników wo?oskich w XVI wieku. Nale?a?a wpierw do Wojszyków, a od 1541 roku – do Stadnickich, którzy jeszcze w 1828 roku wymieniani s? jako w?a?ciciele. Nazwa wsi pochodzi od olchy. W niektórych ruskoj?zycznych ?ród?ach podawana jest nazwa Wilchiwec’ (po ukrai?sku „olcha” to wilcha).
Pierwsz? cerkiew postawiono we wsi w roku 1792. Budynek przeniesiono podobno ze S?owacji. Gdy zacz?? chyli? si? ku upadkowi, wokó? niego wybudowano now? cerkiew. Potem ?ciany starej ?wi?tyni, znajduj?ce si? we wn?trzu nowej, rozebrano. Dzia?o si? to w 1934 roku.
W 1880 roku wie? liczy?a 400 mieszka?ców: 390 grekokatolików i 10 ?ydów. Do olchowieckiej parafii nale?a? ponadto przysió?ek Baranie oraz wsie Wilsznia i Ropianka.
W latach 1932 – 1933, na koszt mieszka?ców i ich w?asnymi si?ami rozpocz?to budow? wiejskiej szko?y. Obci??enia materialne, jakie ponios?a za sob? budowa szko?y w tej biednej wiosce, by?y jeszcze pami?tane przez kolejne pokolenia.
Mieszka?cy Olchowca i s?siedniej Wilszni stanowili jakby jedn? rodzin?. Gdy jednak w roku 1927 Wilsznia przesz?a na prawos?awie, wi?kszo?? kontaktów urwa?a si?. Olchowianie mieli tak?e wielu krewnych po s?owackiej stronie.
Okres przed II wojn? ?wiatow? by? dla Olchowca okresem najwi?kszego rozkwitu i rozrostu terytorialnego. Po komasacji gruntów, w 1935 roku, cz??? mieszka?ców przenios?a si? w dolin? Roztoki i w górn? cz??? doliny Olchowczyka, tym samym zwi?kszaj?c liczb? gospodarstw do 87 (82 ?emkowskie i 5 cyga?skich – rodziny cyga?skie zajmowa?y si? przede wszystkim kowalstwem oraz muzykowaniem po wiejskich weselach). 56 numerów, w tym szko?a i karczma, znajdowa?o si? w centrum wsi, reszta w nowo powsta?ych koloniach.
W latach niemieckiej okupacji Cyganów wywieziono do obozów koncentracyjnych. Po wojnie zosta?y jeszcze dwie rodziny, a do dzi? jedna.
W Olchowcu sta?a niemiecka stra?nica, taka sama jak w Smerecznem, zniszczona przez Niemców przed nadej?ciem wojsk sowieckich. Na jej fundamentach postawiono stodo?? (naprzeciwko sklepu), za ni? do dzi? mo?na ogl?da? ruiny bunkra.
Front sta? we wsi we wrze?niu i pa?dzierniku 1944 roku. Niemcy celowo spalili podczas ewakuacji oko?o po?owy gospodarstw.
W 1944 roku wywieziono do Zwi?zku Sowieckiego oko?o ¾ ludno?ci wsi. Pozosta?o 27 rodzin. Podczas wysiedlania na ziemie zachodnie 18 rodzin unikn??o wywózki podobno dzi?ki ksi?dzu ze ?migrodu. Wyda? on ?emkom ?aci?skie metryki (wyznanie by?o wa?nym kryterium przy wyznaczaniu do wywózki). Lecz nawet niektórzy z pozosta?ych w Olchowcu wkrótce opu?cili wie?, zniech?ceni ?yciem na odludziu – wokó? wszystkie miejscowo?ci by?y wysiedlone. Komunikacji ze ?wiatem Olchowiec nie mia? ?adnej – dopiero w 1962 roku wybudowano szos? z Iwli.
Po wojnie, w zniszczonej cerkwi, od czasu do czasu by?y odprawiane msze przez ksi?dza katolickiego ze ?migrodu. W latach 1952 – 1953, nieliczni mieszka?cy Olchowca, sami wyremontowali cerkiew. W 1953 roku, na polecenie w?adz, cerkiew mia?a zosta? rozebrana, jednak stanowczy sprzeciw mieszka?ców i czynny opór uratowa?y ?wi?tyni?. W cerkwi, mimo, ?e zosta?a zaplombowana, od czasu do czasu by?y jednak odprawiane nabo?e?stwa. Regularnie msze zacz?to celebrowa? dopiero od 1978 roku, kiedy to cerkiew sta?a si? ?wi?tyni? filialn? dla dwóch parafii ró?nych obrz?dków (rzymskokatolickiej w Polanach i greckokatolickiej w Koma?czy). Dopiero w latach 80-tych pojawi? si? w cerkwi ikonostas (obrazy ze starej cerkwi zosta?y rozkradzione w latach czterdziestych), który w 2000 roku zosta? przeniesiony do nowo wybudowanej cerkwi w okolicach Jaros?awia.
Dzi? we wsi mieszkaj? niemal sami ?emkowie. S? wyznania katolickiego, przewa?nie wschodniego obrz?dku.
Do cerkwi prowadzi zabytkowy kamienny most. Obok znajduje si? wiejski cmentarz, na którym, mi. in. jest kamienny nagrobek rodziny Fedaków z 1868 roku i polski grób Marii Szczepa?skiej z 1875 roku. Cmentarz zosta? odnowiony latem 1990 roku przez warszawskich turystów.
Zabudowa wsi ci?gnie si? od cerkwi w gór? potoku Wilsznia. Zachowa?o si? kilka XIX-wiecznych cha?up ?emkowskich. Przy wiejskiej drodze spotykamy par? krzy?y kamiennych, wykonanych w wi?kszo?ci przez kamieniarzy z Krosna.
Od 1991 roku, z inspiracji Towarzystwa Karpackiego, w niedziel? najbli?sz? parafialnemu ?wi?tu Przeniesienia Relikwii ?w. Miko?aja (w ko?cu maja) organizowany jest we wsi odpust grekokatolicki – KERMESZ. Mo?na wówczas m. in. zobaczy? w naturze ?emkowskie stroje ludowe.
Ok. dwa kilometry na po?udnie od Olchowca znajduje si? Kolonia Olchowiec. Powsta?a ona w 1936 roku w wyniku komasacji gruntów. Przenios?a si? tam wówczas po?owa ludno?ci wsi.
W Kolonii Olchowiec, w jednej z cha?up urz?dzono niewielkie Muzeum Kultury ?emkowskiej. Jest to prywatna w?asno?? Tadeusza Kie?basi?skiego (z dum? podkre?lamy – naszego V-ce Prezesa!!). Muzeum obejmuje zagrod? ?emkowsk? z pocz?tku XX wieku, zbiory eksponatów kultury ?emkowskiej i huculskiej – stroje, modele cerkiewek i sprz?ty gospodarstwa domowego, zaj?? rolniczych i pasterskich oraz zaj?? pozarolniczych, zbiory bibliograficzne tematu: ?emkowszczyzna, Huculszczyzna licz?ce ponad 4 tys. pozycji.
Adres: Olchowiec 23, 38-450 Dukla.
Opracowa?a: Iwona G?owacka
Bibliografia:
- „Beskid Niski. Przewodnik krajoznawczy. Od Koma?czy do Bartnego” – W. Grzesik T. Traczyk, Wydawnictwo Stanis?aw Kryci?ski, Warszawa 1992.
- Beskid Niski – kompendium wiedzy o Beskidzie Niskim, górach, ludno?ci... – strona internetowa www.beskid-niski.pl
- Podkarpacki Portal Turystyczny – strona internetowa www.epodkarpacie.com
|
